Cenevre’deki plastik kirliliği görüşmeleri çıkmaza girdi

Küresel plastik kirliliğini azaltmak için yıllardır süren çabalar, birçok ülkenin ana çözüm olarak gördüğü üretim sınırlamalarına ABD’nin karşı çıkmasıyla çıkmaza girdi.

Diğer küresel çevre çabalarını reddeden ABD, Cenervre’de düzenlenen tarihi plastik anlaşması görüşmelerine katıldı. ABD Başkanı Donald Trump yönetimi, bir anlaşma arayışında olduklarını ancak diğer birçok ülkenin ana çözüm olarak gördüğü üretim sınırlamalarına karşı olduklarını açıkladı.

Bu tutum, 11 gergin günün ardından Cuma sabahı erken saatlerde sona eren ve dünyanın plastik kirliliğini azaltmaya yönelik yıllardır süren çabaları çıkmaza sokan müzakerelerin başarısız olmasına neden olan birçok faktörden sadece biriydi.

Katılımcı ülkeler, Paris anlaşmasından bu yana en önemli çevre anlaşmasını imzalamayı umarken, taslak metin üzerinde bitmek bilmeyen revizyonlar ve çelişkili kırmızı çizgiler üzerinde tartışarak anlaşmaya varamadan toplantıyı sonlandırdı.

Bazı katılımcılar, ülkelerine dönmeden önce, zayıf da olsa ilerleme işaretleri gördüklerini söylediler. Ancak diğerleri, Başkan Donald Trump’ın sıfır toplamlı müzakere yaklaşımıyla giderek şekillenen konsensüs temelli uluslararası sistemin, köklü bölünmeleri aşıp bir anlaşmaya varabileceğini sorguladılar.

Pasifik adası Tuvalu’dan müzakereci Ian Fry, “Mevcut siyasi koşullarda bu gerçekten zor” dedi. Fry, ABD’nin tutumu ile ilgili olarak da, “Hareket edecek çok fazla alanları yok. Bu kadar uzlaşmazlık daha önce görülmedi” dedi.

Görüşmelerin sona ermesinin ardından, Avustralya’nın baş müzakerecisi Kate Lynch diğer ülkelere, “Tartışmalarımızı kazananlar ve kaybedenler olarak nitelendirmek hepimizi kaybeden yapar” dedi. Bir sonraki adım belirsiz olmakla birlikte, gelecekte yeni bir müzakere oturumu düzenlenebilir.

Görüşmelerden önce ABD, Paris Anlaşması’ndan çekilip, Okyanus Koruma Zirvesi’ne de katılmamış ve “küreselci” sürdürülebilirlik hedeflerini alaycı bir şekilde eleştirerek, küresel çevre çabalarından büyük ölçüde geri çekilmişti. Ancak plastik anlaşması müzakereleri, doğrudan çıkarları ilgilendiriyordu: ABD, dünyanın en büyük ikinci plastik üreticisi ve fosil yakıtlar bu üretimin vazgeçilmez bir bileşeni.

Delegeler, plastik kirliliğinin insan sağlığı, yaban hayatı ve ekosistemler için oluşturduğu tehdidi nasıl ele alacağı konusunda çıkmaza giren müzakereleri sonuçlandırmak için ayın başında Cenevre’de bir araya geldikleri Birleşmiş Milletler toplantısından anlaşmaya varamadan ayrıldılar.

Başkan Luis Vayas Valdivieso, delegelerin zararlı kimyasalların kullanımını aşamalı olarak sonlandırmak, temizlik ve iyileştirme masraflarını karşılamak için bir fona katkıda bulunmak veya üretimi sınırlamak için zorunlu şartlar içermediğini söyledikleri metne itiraz etmeleri üzerine, Cuma sabahı erken saatlerde görüşmeleri erteledi. Organizatörler, müzakerelerin belirsiz bir tarihte yeniden başlayacağını açıkladı.

Görüşmeleri izleyen Çevre Soruşturma Ajansı’nın okyanus kampanyası lideri Christina Dixon, “Ülkeler, zayıf bir anlaşma yapmaktansa anlaşmasız ayrılmanın daha iyi olduğuna karar verdi” dedi.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün 2024 raporuna göre, plastik üretimi patlama şekilde artmaya devam ediyor. 2000 ile 2019 yılları arasında iki katına çıkarak 234 milyon tondan 460 milyon tona ulaştı. Daha iddialı politikalar alınmazsa, dünya çapında üretilen plastik miktarı 2040 yılına kadar 736 milyon tona ulaşacak.

Nature dergisinde yayınlanan son bir makaleye göre, plastiklerde bulunan 16.000’den fazla kimyasalın dörtte birinden fazlasının insan sağlığına zararlı olduğu bilinirken, çoğu toksisite açısından hiç test edilmemiştir. Çalışmada, bu kimyasalların tüm önemli plastik türlerinde bulunduğu ortaya çıkmıştır.

Son toplantıda, ülkeler bir anlaşmaya varılamamış olmasından duydukları üzüntüyü dile getirdiler. Cuma günü erken saatlerde yapılan kapanış oturumunda, İngiltere Su Bakanı Emma Hardy, “Çalışmalarımız sonuçsuz kaldı ve bir anlaşmaya varılamamış olmasından dolayı son derece hayal kırıklığına uğradık” dedi.

Anlaşma sağlanma çabaları, plastiklerin neden olduğu çevre ve sağlık sorunlarının en iyi şekilde nasıl yönetileceği konusunda temel bir anlaşmazlık nedeniyle sonuçsuz kaldı.

Altı tur süren müzakerelerde delegeler, iki grup arasındaki uçurumu kapatmak için çaba sarf etti. Ülkelerin çoğunluğu, plastik üretimine sınır getirilmesini ve bazı zehirli kimyasallara kısıtlama getirilmesini öngören bir anlaşmayı desteklerken, Suudi Arabistan ve Kuveyt başta olmak üzere petrol üreticisi ülkelerin oluşturduğu daha küçük bir grup, anlaşmanın plastik atıkların toplanması ve daha iyi geri dönüşümüne odaklanmasını istedi.

Son görüşmelerde ABD, iş ve ticarete yönelik her türlü kısıtlamaya karşı olduğunu belirterek ikinci gruba katıldı. Gözlemciler, bu değişiklikle daha iddialı önlemlerin alınmasına karşı çıkanların bu tür önlemlerin dahil edilmesini engellemesinin kolaylaştığını, ancak BM görüşmelerinin tüm katılımcıların mutabakatını gerektiren yapısı nedeniyle taraflar arasındaki uçurumun kapatılmasının her zaman zor olacağını belirtti.

Avrupa Birliği Çevre Komiseri Jessika Roswall, bloğun gelecekte daha güçlü bir anlaşma için son versiyonu temel almaya çalışacağını söyledi. AB, “halk sağlığını koruyan, çevremizi koruyan ve temiz, rekabetçi ve döngüsel bir ekonomi inşa eden daha güçlü ve bağlayıcı bir anlaşma için baskı yapmaya devam edecek” dedi.