Dünyada doların değer kaybı, Türkiye'de sanayide küçülme kaygı yaratıyor

Levent Gürses

Türkiye'de sanayi sektöründe ciddi bir kan kaybı yaşanıyor. Yılın ilk çeyreğinde ekonomide büyüme yüzde 2'ye düşerken, sanayi sektörü yüzde 2 daraldı. Geçen hafta yeni veriler geldi. Sanayi üretimi nisan ayında yüzde 3,1 azalırken, bu son bir yılın en büyük düşüşüydü.

Dünyada ise ABD Dolarının keskin biçimde düşüşü endişeyle izleniyor. Yılların küresel rezerv para biriminin küresel sistemde giderek artan volatilitenin kaynağı olması kaygı yaratan bir durum. İspanya Merkez Bankası Başkanı Jose Luis Escriva, "Dolar ve ABD aktiflerine güven giderek azalıyor" diyor.

Türkiye ve dünyada geçen haftanın önemli gelişmeleri şöyle:

Nisan'da sanayi üretimi yüzde 3,1 azaldı

Sanayi üretimi Nisan ayında, aylık bazda yüzde 3,1 azalırken; yıllık bazda yüzde 3,3 arttı. TÜİK'in açıkladığı Nisan ayındaki yüzde 3,1'lik düşüş sanayi üretiminde aylık bazda 2024 Nisan'dan bu yana en büyüğü oldu. Bu durum, "19 Mart'ta Ekrem İmamoğlu ve İBB'ye düzenlenen operasyonun yıkıcı etkileri sanayi üretiminde kendini gösterdiği" şeklinde yorumlandı.

Sanayi üretim endeksi değişim oranlarına bakıldığında, 2025 Nisan ayında elektrik, gaz, buhar (yüzde 0,2) ve enerji (yüzde 1,3) alt sektörleri dışında kalan tüm ana sanayi gruplarında ve teknoloji düzeyine göre sınıflandırılan imalat sanayi gruplarında düşüş yaşandığı görüldü. Özellikle toplam sanayi üretimi bir önceki aya göre yüzde 3,1 azalırken, imalat sanayi yüzde 3,4, madencilik ve taş ocakçılığı ise yüzde 2,5 oranında geriledi. Dayanıksız tüketim mallarında yüzde 3,0, ara mallarında ise yüzde 0,7 oranında düşüş kaydedildi.

 

TÜSİAD: Sanayisiz büyüme sürdürülemez

TÜSİAD Yüksek İstişare Konseyi toplantısında konuşan Orhan Turan ve Ömer Aras, Türkiye’nin Avrupa Birliği ile ilişkilerinin güncellenmesi ve kalıcı yapısal dönüşüm adımlarıyla rekabetçiliğini artırması gerektiğini vurguladı.

Türkiye ekonomisinin ilk çeyrekte yüzde 2 büyümesine rağmen imalat sanayinin yüzde 2.4 daraldığına dikkat çeken Orhan Turan, 2022’den bu yana sanayi üretiminin sadece yüzde 1.1 artış gösterdiğini belirtti. “Türkiye gibi büyük bir ekonomi için sanayisiz büyüme düşünülemez” diyen Turan, teknolojik dönüşüm ve kadın istihdamının artırılmasının da bu süreçte kritik öneme sahip olduğunu vurguladı.

Sadece para politikalarının yeterli olmadığını belirten Turan, yapısal reformlar ve maliyet bazlı rekabet gücü analizlerinin önemine işaret etti. Bu kapsamda TÜSİAD’ın 26 Haziran’da yayınlayacağı yeni endeksin küresel rekabetçilikteki konumun analizine katkı sağlayacağını duyurdu.

 

Dolar, son 3 yılın en düşük değerine indi

ABD Doları hızla değer kaybediyor. Güçlü para birimlerinin de bulunduğu geniş bir para birimi sepeti karşısında endekslenen USDX endeksi, 12 Haziran Perşembe günü 97,850 değerine inerek Mart 2022’den bu yana görülen en zayıf seviyeye geriledi.

ABD Doları, 12 Haziran itibarıyla son bir haftada Euro karşısında yüzde 1.2 değer yitirerek 1.1577'den işlem gördü. Trump döneminde ABD'nin güven kaybı yaratan ekonomi ve ticaret politikaları para birimini etkiliyor. Yılbaşından beri (12/6) Euro karşısında yüzde 12, İsviçre Frangı karşısında yüzde 10 Yen ve Sterlin karşısında yüzde 8,5 değer yitirdi. Dolar endeksi, Şubat ayında ulaştığı zirveden bu yana yaklaşık yüzde 10 geriledi.

Yılların küresel rezerv para biriminin bu kez küresel sistemde giderek artan volatilitenin kaynağı olması kaygı yaratıyor. İspanya Merkez Bankası Başkanı Jose Luis Escriva, "Dolar ve ABD aktiflerine güven giderek azalıyor" dedi.

Merkez bankaları, altın satın alarak rezervlerinde altını güçlendiriyor. Goldman Sachs’ın analizlerine göre, dünya genelindeki merkez bankaları her ay yaklaşık 80 ton altın satın alıyor. Altın, Euro'yu geçerek dolardan sonra dünyada ikinci büyük merkez bankası rezerv varlığı oldu.

Bu arada yılbaşından beri önde gelen gelişmekte olan ülke para birimleri arasında sadece Türk Lirası değer yitirdi. TL, yılbaşından bu yana yüzde 11,3 değer kaybetti. Yılbaşından beri, ABD Doları karşısında Rus Rublesi yüzde 29,7, Meksika Pesosu yüzde 9,2, Güney Afrika Randı yüzde 5,5 değer kazandı.

 

Morgan Stanley: Dolar pandemi dönemi seviyelerine gerileyebilir

ABD'li yatırım bankası Morgan Stanley, doların önümüzdeki yılın ortasına kadar pandemi döneminde görülen düşük seviyelere inebileceğini, ve bu düşüşün FED'in faiz indirimleri ve ekonomideki yavaşlamanın etkisiyle gerçekleşeceğini öngördü. Morgan Stanley analistleri, ABD Doları Endeksi’nin yaklaşık yüzde 9 daha düşerek 91 seviyesine kadar gerileyebileceğini ifade ederek, “Son iki yıldır geniş bantta hareket eden faiz ve döviz piyasaları, doları aşağı çekecek ve getiri eğrilerini daha dik hale getirecek bir sürece giriyor” değerlendirmesi yaptı.

Morgan Stanley ayrıca ABD’nin 10 yıllık tahvil faizlerinin yıl sonuna kadar yüzde 4 seviyesine yükselebileceğini, ardından Fed’in 175 baz puanlık faiz indirimiyle bu getirilerin gelecek yıl daha da düşeceğini öngörüyor.

 

Rus Rublesi, 2025'in en çok değer kazanan para birimi

Rus rublesi, 2025 yılına sıra dışı bir yükselişle damga vurdu. Yılbaşından bu yana ABD doları karşısında yüzde 29,5 değer kazanan Rus Rublesi, Merkez Bankası'nın yüksek faiz politikası ve Ukrayna savaşının sona ereceği beklentisiyle yükseliyor. Ruble son iki yılda ciddi değer kayıpları yaşamıştı.

Savaşın ağır maliyetine, ekonomideki durgunluğa, düşük petrol fiyatlarına ve Batı’nın uyguladığı ağır yaptırımlara rağmen, rubledeki yükselişin nedenleri özetle şöyle:

Rusya Merkez Bankası’nın uyguladığı yüksek faiz oranları, sıkılaştırılan sermaye kontrolleri ve Ukrayna ile barışa dair umutlar...

Merkez Bankası, yüzde 20 seviyesindeki faiz oranıyla enflasyonu bastırmaya çalışırken, yüksek borçlanma maliyetleri yerel şirketlerin ithalatını yavaşlattı. Bu da dövize olan talebi azalttı. Tüketimdeki düşüş nedeniyle ithalatçılar döviz alımında frene bastı. Ayrıca ihracatçılar da döviz kazançlarının bir bölümünü rubleye çevirmek zorunda. kalıyor.

 

ABD ile Çin gümrük vergileri konusunda uzlaştı

 

ABD ile Çin arasındaki uzlaşmayı ABD Başkanı Donald Trump açıkladı. Açıklamaya göre, ABD yüzde 55, Çin ise yüzde 10 gümrük vergisi uygulayacak. Trump, iki ülke heyetleri arasındaki görüşmelerden önce Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ile telefon görüşmesi yapmıştı. Londra'da iki gün süren yoğun pazarlıklardan sonra, Trump, Truth Social'dan yaptığı paylaşımda "İlişkiler mükemmel" dedi. Trump, ayrıca Çin ile yapılan ticaret anlaşması kapsamında nadir toprak elementlerinin ABD’ye kısıtlamaların hafifleyeceğini açıkladı.

 

Lagarde: Zorlayıcı ticaret politikaları küresel refaha zarar veriyor

Avrupa Merkez Bankası (AMB) Başkanı Christine Lagarde, Pekin’de yaptığı konuşmada korumacılığa dayalı ticaret politikalarının uzun vadede sürdürülebilir olmadığını vurguladı. Lagarde, “Zorlayıcı ticaret politikaları, günümüzün ticaret gerilimlerine çözüm sunmaz. Aksine, küresel refahın temellerini aşındırır” dedi.

 

Dünya Bankası: Küresel ekonomide en zayıf 10 yıl

Dünya Bankası ticaret gerilimleri ve politika belirsizliğini gerekçe göstererek 2025 küresel büyüme tahminini yüzde 2,7’den 2,3’e düşürdü. Bu oran, son 17 yılın en düşük seviyesi olarak kayıtlara geçti. Kurum ayrıca 2020’li yılların, 1960’lardan bu yana en zayıf ekonomik on yıl olabileceği uyarısında bulundu.

 

OECD küresel büyüme tahminini % 2,9'e düşürdü

OECD de küresel ekonomiye ilişkin son raporunda, ticari korumacılık baskıları nedeniyle, dünya GSYİH'sının bu yıl yüzde 2,9'a yavaşlayacağını, 2026'da da yüzde 2,9 olacağını öngördü. OECD'nin önceki tahmini 2025 için yüzde 3,1 idi. Artan ticaret baskıları, tüketici ve iş dünyasının ekonomiye güvenin azalması, sıkı para politikaları, siyasi belirsizlikler karamsarlığın nedenleri olarak sıralandı. Bu yıl İtalya, Norveç, Fransa, Almanya ve Meksika'da sıfıra yakın büyüme, Kosta Rika, Danimarka, irlanda Polonya ve İsrail'de de güçlü büyüme bekleniyor.

 

Fitch küresel görünümü düşürdü

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, dünya ekonomisinin karşı karşıya olduğu belirsizlikler nedeniyle 2025 yılına ilişkin küresel kredi notu görünümünü revize etti. Kuruluş, "nötr" olan görünümü "kötüleşen"e çektiğini duyurarak, dünya genelindeki ekonomik istikrara yönelik endişeleri bir kez daha gündeme taşıdı.

 

Haziran'ın ilk haftasının bayram tatili olmasından dolayı yayında olmadığımız haftanın önemli gelişmeleri kısaca hatırlayalım:

 

Enflasyon yüzde 35'e düştü

TÜİK verilerine göre, Mayıs ayında, TÜFE aylık yüzde 1,53 artarken yıllık enflasyon yüzde 35,41'e düştü. Mayıs 2024’te yıllık enflasyon yüzde 75,45 seviyesindeyken, bu yıl aynı dönemde yüzde 35,41’e gerileyerek son bir yılın en düşük yıllık artışlarından biri kaydedildi. Konut grubunda yıllık fiyat artışı yüzde 67,43’e ulaştı. Gıda fiyatları ise aylık bazda yüzde 0,71 geriledi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, enflasyonun 2021'den beri en düşük seviyede olduğunu belirterek, uygulanan politikaların etkilerinin görülmeye başlandığını belirtti.

 

İmalat sanayinde daralma 14. aya ulaştı

İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından açıklanan Türkiye İmalat Sektörü Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI), Mayıs ayında 47,2 olarak olru. Veriler, sektördeki bozulma eğiliminin art arda 14. aya ulaştığını ortaya koydu. Mayıs değeri, Mart ve Nisan aylarında kaydedilen 47,3 seviyesinin de altına indi. 50’nin altına inilmesi imalat sanayi faaliyetlerinde belirgin yavaşlamaya işaret ediyor.

 

Hanehalkı harcamalarında en büyük kalem konut ve kira

TÜİK'in 2024 yılı Hanehalkı Bütçe Araştırması sonuçlarına göre, Türkiye genelinde tüketim amaçlı harcamalarda en yüksek payı yüzde 26 ile konut ve kira harcamaları aldı. Bu kalemi yüzde 21,6 ile ulaştırma harcamaları, yüzde 18,1 ile gıda ve alkolsüz içecekler takip etti.

 

Morgan Stanley: Türkiye ikinci yarıda pozitif ayrışabilir

Morgan Stanley'in son Avrupa, Ortadoğu ve Afrika (EEMEA) raporunda, Türkiye ekonomisinin 2025’in ikinci yarısında jeopolitik ve ekonomik gelişmelerden olumlu etkilenebileceği vurgulandı. Banka, üç aylık vadeli dolar/TL kısa pozisyonlarını yatırımcılar için cazip buluyor. Raporda, geçtiğimiz aylarda 35 milyar doları aşan carry trade pozisyonlarının 20 milyar dolara kadar gerilediği ancak son haftalarda yeniden artış gösterdiği belirtildi.

 

Türkiye’nin e-ticaret hacmi 3 trilyon TL’ye ulaştı

iyzico, Dogma Alares ve ETİD iş birliğiyle hazırlanan Türkiye E-Ticaret Ekosistemi 2024 Raporuna göre, 2024'te e-ticaret sektörünün hacmi yüzde 61,7 artışla 3 trilyon TL seviyesine çıktı. Bu büyüklük, Türkiye Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’sının yüzde 6,5’ine denk geliyor.Rapora göre, e-ticarette hâlen kartla ödeme yaygın olsa da dijital cüzdanların kullanımında artış gözleniyor.

 

Bankacılık ilk dört ayda 264,2 milyar TL net kâr elde etti

BDDK verilerine göre, bankacılık sektörünün net kârı Ocak-Nisan 2025 döneminde yıllık bazda yüzde 56 artarak 264,2 milyar TL’ye yükseldi. Sektör, Nisan ayında yüzde 56 artışla 48,1 milyar TL net kâr etti. Sektörün aktif büyüklüğü, 37 trilyon 287 milyar 819 milyon liraya ulaştı.

 

Otomotiv pazarında ilk 5 ayda satış rekoru

Otomotiv Distribütörleri ve Mobilite Derneği'nin (ODMD) verilerine göre, Ocak-Mayıs döneminde otomobil ve hafif ticari araç pazarı yüzde 3,7 büyüyerek 489 bin 366 adetlik satışa ulaştı. Bu rakam, tüm zamanların en yüksek ilk 5 aylık satış performansı olarak kayıtlara geçti. Otomotiv pazarı Mayıs ayında ise, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7,4 artarak 107 bin 730 adetlik satış rakamına ulaştı.

Suyun verimli kullanılması için 819 milyon dolar

Dünya Bankası, Türkiye’de suyun daha verimli kullanılmasını sağlamak ve 550 binden fazla kişinin gıdaya erişimini kolaylaştırmak amacıyla 819 milyon dolarlık bir finansman paketini onayladı. Yeni projeyle birlikte, en az 50 bin tarım işletmesi modern sulama sistemlerine kavuşacak. İç Anadolu ve Antalya çevresinde 72 bin hektarlık bir alanda sulama altyapısı yenilenecek.

 

Euro Bölgesi'nde enflasyon hedefin altına indi

Euro Bölgesi'nde Mayıs ayında enflasyon yüzde 1.9'e indi. Beklenti yüzde 2 idi. Nisan ayında ise yüzde 2,2 artmıştı. Enflasyon, böylece Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) belirlediği yüzde 2 hedefinin altına indi. Bu gelişme, ECB’nin enflasyonla mücadelede başarıya ulaşan ilk büyük merkez bankası olma yolunda önemli bir başarıya işaret ediyor.

Euro bölgesinde fiyatlar, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası enerji ve gıda fiyatlarında yaşanan artış nedeniyle keskin bir şekilde yükselmiş, enflasyon Ekim 2022’de yüzde 10,6’ya kadar çıkmıştı. ECB, bu artışa karşı Temmuz 2022’de faiz artırımlarına başlayarak, negatif yüzde 0,5 seviyesindeki politika faizini Eylül 2023’te yüzde 4’e kadar yükseltmişti.

 

Çelik ve alüminyumda gümrük vergisi yüzde 50

ABD Başkanı Donald Trump, çelik ve alüminyum ithalatına uygulanan yüzde 25'lik gümrük vergisinin yüzde 50'ye yükseltilmesine yönelik kararnameye imza attı.