Kriptoları düzenlemek: Doğru kurallar yenilik için güvenli bir alan sunabilir

Yazan: Aditya Narain, IMF Para ve Sermaye Piyasaları Departmanı & Marina Moretti, IMF Para ve Sermaye Piyasaları Departmanı Yardımcı Direktör

Kripto varlıklar on yıldan uzun bir süredir hayatımızdalar ancak kriptoları düzenleme çabaları yeni yeni politika ajandasında üst sıralara çıkmaya başladı. Bunun sebebi kısmen kripto varlıkların son bir iki yılda bir amaç arayışındaki niş ürünler olmaktan çıkıp spekülatif yatırımlar, zayıf para birimlerine karşı hedgeler ve hatta ödeme aracı olarak yaygın bir varlığa sahip olmalarından kaynaklanıyor. 

Kripto varlıkların piyasa değerindeki dengesiz de olsa muhteşem büyüme ve düzenlemeler altında çalışan finansal sisteme sessiz sedasız sızmaları, kriptoları düzenleme çabalarını artırdı. Kriptoların birçok farklı ürününün genişlemesi ve ihraç ve işlemleri kolaylaştıran yenilikler de bu dönemde hızlandı. Kripto ihraçları, borsalar ve hedge fonlarındaki aksaklıklar ve kripto değerlemelerinde son dönemlerde görülen düşüş, düzenlemeleri ön plana çıkarma sürecini hızlandırdı. 

Kripto varlıklara veya gelişmeye devam eden diğer ürünlere mevcut finans düzenlemelerini uygulamak birçok sebeple zorlu olacaktır. İlk olarak, kripto dünyası hızla evrilmeyi sürdürüyor. Düzenleyiciler, kısıtlı kaynaklar ve diğer öncelikler göz önüne alındığında bu evrimin hızına ayak uyduracak becerileri öğrenmekte zorlanıyor. Üstelik veriler düzensiz olduğu ve düzenleyiciler, tipik raporlama gerekliliklerine tabi olmayan binlerce tarafı takip etmekte zorlandıkları için kripto piyasalarını takip etmek de kolay değil. 

Yetişme oyunu

Tüm bunların yanı sıra, kripto terminolojisi eskiden çeşitli faaliyetleri ve ürünleri tanımlamak için kullanılıyordu ve paydaşlar şu an küresel olarak harmonize değil. “Kripto varlık” terimi bile benzer teknolojiler (kriptografi ve genellikle dağıtık defterler) yoluyla özel olarak ihraç edilen ve yalnızca dijital cüzdanlarda saklanan ve borsalarda trade edilen geniş bir dijital ürün yelpazesini tanımlıyor. 

Kripto varlıkların ana veya istenilen kullanımı, temelde farklı politik çerçeveler ve amaçlarla birden fazla düzenleyicinin -bankalar, emtialar, menkul kıymetler, ödemeler ve diğerleri- dikkatini çekebilir. Bazı düzenleyiciler tüketicinin korunmasını önceliklendirebilir, diğerleri ise finansal bütünlüğün güvenliğine önem verebilir. Ayrıca geleneksel finansal düzenlemelerin kapsam dışında olan bir dizi farklı kripto aktörü -madenciler, doğrulayıcılar, protokol geliştirenler- olduğunu da unutmamak gerekir. 

Finansal piyasalarda yer alan varlıklar, genellikle tanımlı bir kapsamda, belirli şartlar altında, belirli faaliyetler yapma iznine sahiptir. Fakat ilgili denetimler, sağduyu ve güvene dayalı sorumluluklar, altta yatan teknoloji nedeniyle tanımlaması zor olabilecek veya bazen sistemde geçici veya gönüllü bir rol oynayabilecek katılımcılara kolay kolay devredilmez. Ayrıca düzenlemelerin, kripto borsaları gibi bazı merkezi kuruluşlarda yer alan birbiriyle çatışan rollerin çözülmesini de hesaba katması gerekebilir. 

Son olarak, kripto ekosistemindeki aktörleri ve faaliyetleri düzenleyecek bir çerçeve oluşturmanın yanı sıra, ulusal otoritelerin kripto varlıkları yaratmak için kullanılan altta yatan teknolojinin diğer kamu politikaları amaçlarına nasıl yansıdığı karşısında da bir pozisyon alması gerekebilir. Buna bir örnek olarak bazı kripto varlıkların “madenciliğinde” kullanılan dev enerji yoğunluğu verilebilir. 

Aslında kripto varlıklar elektronik olarak saklanan ve erişilebilen kodlardan fazlasıdır. Herhangi bir fiziksel veya finansal enstrüman tarafından desteklenebilir/desteklenmeyebilirler. Değerleri, fiat birimleri veya diğer değer ögelerine ögeleriyle sabitlenebilir/sabitlenmeyebilir. Fakat en önemlisi kripto varlıkların elektronik yaşam döngüleri, düzenleyicilerin hala genel geçer düzenlemelere dahil etmek için üzerinde çalıştığı bir dizi teknoloji riskini artırıyor. Bu riskler arasında son dönemlerde bilgisayar korsanlığı veya kontrol, erişim veya kayıt kaybından kaynaklanan birkaç kayıp nedeniyle ön plana çıkan siber ve operasyonel riskler de yer alıyor. 

Kripto varlık sistemi dışarıya kapalı kalsaydı bu endişelerin bazıları göz ardı edilebilirdi. Ama durum artık böyle değil. Kaldıraçlar ve likidite hizmetleri, krediler ve değer depolama gibi birçok finansal sistem işlevinin benzerleri artık kripto dünyasında yer buluyor. Anaakım oyuncular fonlama için rekabet ediyor ve çığlık çığlığa kendilerine bir pay çıkarmaya çalışıyor. Tüm bunlar “aynı faaliyet, aynı risk, aynı kural” prensibinin gerekli değişiklikleri yaparak kripto dünyasına uygulanması çağrılarını artırıyor ve bu da düzenleyicilerin harekete geçmesi için yapılan baskıyı çoğaltıyor. Bu durum ayrıca kamu politikası için bir başka bilmece ortaya çıkarıyor: Kripto dünyasında aynı merkez bankası olanakları ve güvenlik ağları için çağrılar başlamadan önce iki sistem ne kadar sıkı bir şekilde entegre edilebilir? 

Birbiriyle çelişen yaklaşımlar

Ulusal otoriteler ve uluslararası düzenleyiciler de pek pasif sayılmazlar, hatta bu alanda birçok adım atıldı. Bazı ülkeler (Japonya ve İsviçre gibi) kripto varlıkları ve hizmet sağlayıcıları kapsayan yeni yasa çerçeveleri üzerinde çalışmaya veya duyurmaya başladı, bazıları ise (Avrupa Birliği, Birleşik Arap Emirlikleri, Birleşik Krallık ve ABD gibi) yasanın taslak haline getirilmesi aşamasında. Fakat ulusal otoriteler genel olarak kripto varlıklara yönelik düzenleyici politikalar kapsamında birbirinden farklı yaklaşımlar edindi.

Aşırı bir örnekte, otoriteler vatandaşlarının kripto varlıklar ihraç etmesini veya bulundurmasını veya ödeme gibi belirli alanlarda kripto kullanmasını yasakladı. Öte yandan, bazı ülkeler de gereğinden fazla misafirperver davrandı ve şirketleri bu varlıklarla piyasalar oluşturmaya teşvik etti. Bu yaklaşımlardan kaynaklanan bölünmüş küresel yanıt, kriptocular daha dostane düzenlemeler sunan bölgelere göç etmeye ettiği için ne eşit bir alan sunuyor ne de herhangi bir koruma sağlıyor. 

Tüm bunlar karşısında uluslararası düzenleyiciler de boş durmuyor. En başlarda ana amaç, kara para aklama ve diğer yasadışı işlemler için kripto kullanımını en aza indirerek finansal bütünlüğü korumaktı. Mali Eylem Görev Gücü (FATF) tüm sanal varlık hizmet sağlayıcılarına yönelik küresel bir politika hazırlamak için harekete geçti. Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü (IOSCO) kripto borsaları hakkında düzenleyici bir kılavuz yayınladı. Ancak dünyanın dikkatini çeken ve bu çabalara daha fazla ivme kazandıran asıl gelişme, “küresel bir stablecoin” olarak lanse edilen Libra'nın duyurulması oldu. 

Finansal İstikrar Kurulu (FSB) kripto varlıkları izlemeye başladı, küresel stablecoinlerin düzenli olarak ele alınmasını sağlayacak bir dizi prensip açıkladı ve şimdi de herhangi bir enstrüman tarafından desteklenmeyen kripto varlıklar da dahil olmak üzere bir dizi kripto varlık için bir kılavuz üzerinde çalışıyor. Diğer yasa yapıcılar da finansal piyasa altyapıları için belirlenen ilkelerin sistematik olarak önemli sabit para düzenlemelerine uygulanması (Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi ve IOSCO) ve bankaların kripto varlıklara karşı ihtiyatlı yaklaşması (Basel Bankacılık Denetim Komitesi) gibi benzer eylemler alıyor. 

Düzenleyici kumaş örülüyor ve bir modelin ortaya çıkması bekleniyor. Fakat bu ne kadar uzun sürerse, ulusal otoritelerin birbiriyle çelişen düzenlemeler arasında sıkışıp kalacağı endişeleri de artıyor. Bu yüzden IMF, (1) koordineli, böylece doğası gereği sektörler arası ve sınır ötesi ihraçlardan kaynaklanan düzenleyici boşlukları doldurabilecek ve eşit bir alan sağlayacak; (2) istikrarlı, bu nedenle faaliyet ve risk yelpazesinde ana akım düzenleyici yaklaşımlarla uyumlu ve (3) kapsamlı, böylece kripto ekosisteminin tüm aktörlerini ve yönlerini kapsayacak küresel bir eylem çağrısı yapıyor. 

Küresel bir düzenleme çerçevesi piyasaları düzene sokabilir, tüketicilere güven sağlayabilir, neye izin verilebileceğini belirleyebilir ve faydalı yeniliklerin devam etmesi için güvenli bir alan sunabilir. 

Kaynak: https://www.imf.org/en/Publications/fandd/issues/2022/09/Regulating-crypto-Narain-Moretti