COP30 - Brezilya büyük altyapı projelerinin etkilerini analiz edecek

Fábio Bispo

Birleşmiş Milletler 30. İklim Değişikliği Konferansı'nın (COP30) ana girişinde düzenlenen protestonun ardından, federal hükümet, Pará'da Munduruku halkına ait Sawré Muybu ve Sawré Ba'pim yerli topraklarının sınırlarının belirlenmesi sürecini ilerleteceğini duyurdu ve Tapajós havzasındaki büyük altyapı projelerinin etkilerinin analizini taahhüt etti.

Sözler, COP30 Başkanı Büyükelçi André Corrêa do Lago, Yerli Halklar Bakanı Sonia Guajajara, Çevre ve İklim Değişikliği Bakanı Marina Silva ve Munduruku liderleri arasında Ipereg Ayu Hareketi tarafından düzenlenen bir toplantının ardından verildi. Mavi Bölge'nin girişi kapatıldı ve grup hükümet heyeti tarafından kabul edildikten sonra yeniden açıldı.

Mudurnuku lideri Alessandra Munduruku, toplantıdan sonra, “En büyük endişemiz kararname ve Ferrogrão demiryolu; bu bize büyük zarar verecek. Sonia, Bakan Marina ve COP başkanıyla burada olmak zaten bir ilerleme. Ancak daha fazla dinlenilmemiz, danışılmamız gerekiyor” dedi ve ekledi : “Lula'dan bir cevap istiyoruz.”

Protestonun ana hedefi, Ulusal Su Yolu Planını oluşturan ve Tapajós, Madeira ve Tocantins nehirlerini kargo taşımacılığı için öncelikli rotalar olarak belirleyen 12.600/2025 sayılı kararnamedir. Munduruku halkı için bu kararname, yeni tarama çalışmalarına, kutsal akıntıların ortadan kaldırılmasına ve havza boyunca özel limanların hızla genişlemesine “kapı açmaktadır”.

Sinop ve Itaituba belediyelerini birbirine bağlayacak Ferrogrão demiryolunun güzergâhından, izole Pu'rô, Iriri Novo ve Mengra Mrari halkları da dahil olmak üzere yaklaşık 2.600 kişinin yaşadığı altı yerli bölgesi etkilenecektir.

Yerli halk, bölge için planlanan projelerin Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 169 sayılı Sözleşmesi’nde belirtildiği gibi önceden, özgürce ve bilgilendirilmiş rıza ilkesine uymadığını kınamaktadır.

Yerli halk, Tapajós havzasındaki altyapı projelerinin etkilerini gösteren Sosyoekonomik Araştırmalar Enstitüsü (Instituto Socio-Económico Comunitario - INESC) tarafından yapılan bir çalışmanın verilerini sundu. 2010 ile 2022 yılları arasında, bölgedeki altyapıya yapılan tüm federal yatırımların yüzde 68'i BR-163 otoyolu, Itaituba/Miritituba terminalleri ve Tapajós Nehri üzerindeki su yolu projeleri dahil olmak üzere ihracat koridorlarına ayrıldı. 2023 yılında, Brezilya'nın soya fasulyesi ihracatının yüzde 47'si Northern Arc limanlarından geçti – 2010 yılında bu oran yüzde 16 idi.

“Bütün bunlar hükümetin bizi dinlemeden oluyor. Nehir yatağını tahrip etmek, kutsal akıntılarımızı havaya uçurmak ve Tapajós Nehri'ni Brezilya'dan soya fasulyesi çıkarmak için mavnalarla doldurmak istiyorlar. Burada yaşayan biziz, şirketler değil," dedi bir Munduruku lideri.

Munduruku Yerli Halkı ile yapılan toplantının ardından düzenlenen basın toplantısında Bakan Sonia Guajajara, protestonun meşru olduğunu ve iki arazinin sınır belirleme süreçlerinin ileri aşamada olduğunu, sadece idari prosedürlere bağlı olduğunu belirtti.

“Bu protesto meşru, bu protesto meşru. Buraya, bölgelerin sınırlarının belirlenmesi konusunda açıklama istemek için geldiler. Sawré Muybu'nun sınır belirleme süreci Bakan [Ricardo] Lewandowski tarafından imzalandı ve Sawré Ba’pim süreci, bu yılın sonuna kadar imzalanması gereken bir dizi yerli toprak anlaşmasının bir parçası olarak Adalet Bakanlığı'nda bulunuyor.”

Guajajara'ya göre, hükümet Sawré Muybu'nun fiziksel sınırlarının belirlenmesi, bölgenin sınırlarına işaretler ve tabelalar yerleştirilmesi için bir şirketle anlaşıyor. Marina Silva ayrıca Ferrogrão'nun IBAMA tarafından incelenen bir çevre lisansına sahip olmadığını ve davanın halen yargıda olduğunu vurguladı.

“Brezilya Çevre ve Yenilenebilir Doğal Kaynaklar Enstitüsü (IBAMA) nezdinde herhangi bir lisans talebi bulunmamaktadır, bu süreç dava aşamasındadır. Çevresel Etki Değerlendirmesi / Çevresel Etki Raporu (EIA/RIMA) sunulduğunda, çok yetersiz olduğu için IBAMA tarafından iade edildi. O zamandan beri yeniden sunulmadı, ancak endişeleri devam ediyor. Bu meşru bir endişedir.”

Marina ayrıca, su yolları, navigasyon ve limanlarla ilgili taleplerin Ulaştırma Bakanlığı ile Maden ve Enerji Bakanlığı'na iletileceğini ve IBAMA'nın, yerli topraklarından yasadışı madencileri uzaklaştırma eylemleri de dahil olmak üzere denetim faaliyetlerine devam edeceğini bildirdi.

Toplantının sonunda Alessandra Munduruku, hareketin toprakları tehdit eden projeleri kabul etmeyeceğini yeniden teyit etti. “Nehir, balıkların anasıdır. Bir ailesi, bir babası, bir annesi ve içinde yaşayan ve bizi besleyen bir amcası vardır.”

Munduruku halkı ayrıca karbon kredisi projeleriyle ilgili bir karar bekliyor. Hareket için bu tür girişimler, halkın özerkliğini ortadan kaldıran, şirketlerin ve aracıların topraklarına girmesine izin veren ve iklim krizinin kök nedenlerini ele almayan “ormanı satma” biçimleridir: Kısaca, endüstriyel ormansızlaşma, yasadışı madencilik, su yolları ve soya ekiminin yaygınlaşması.