“Dünya Merkez Bankası ve Dünya Bankalar Birliği kurulmalı”

Duayen Bankacı Bülent Şenver

Küresel ekonomik entegrasyonun hız kazandığı günümüz dünyasında, ulusal para politikalarının küresel etkileri giderek daha belirgin hale gelmektedir. Bu bağlamda, küresel ölçekte finansal istikrarı sağlamaya yönelik bir “Dünya Merkez Bankası”  (World Central Bank WCB) kurulması önerisi giderek daha fazla tartışılmaktadır. Böyle bir kurumun kurulmasının gerekliliği, potansiyel yapısı ve sağlayacağı faydalar çoktur.

Ancak Dünya Merkez Bankası’nın kurulması çok zor ve meşakkatli bir uğraştır. Bu kurumun hissedarları hangi ülkeler olacak, hisse oranları ne olacak, kararları kimler alacak, alınan kararlara ülkeler uyacak mı, kurumun sürdürülebilirliği nasıl sağlanacak gibi bir sürü sorunun tüm ülkeler tarafından kabul edilecek cevapları olmalıdır. Bu da şimdilik pratikte çok zor görülüyor.

Buna rağmen Dünya Merkez Bankası kurulması konusundaki görüşlerimi aşağıda paylaşmak istiyorum. Bu önerime ilave olarak Dünya için şu önerileri de yapmak isterim. Aşağıdaki tüm kurumların kurulmasını öneriyorum.

1- Dünya Merkez Bankası (World Central Bank WCB) 

2- Dünya Bankalar Birliği (World Banking Association WBA)

3- Dünya Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (World Banking Supervision and Audit Board WMAB)

Aşağıda Dünya Merkez Bankası niçin kurulmalı, faydaları neler olabilir konusundaki görüşlerimi paylaşıyorum.

1. Giriş

Küresel ekonomi, özellikle 20. yüzyılın sonlarından itibaren ciddi bir entegrasyon süreci geçirmiştir. Sermaye hareketlerinin serbestleşmesi, çok uluslu şirketlerin büyümesi, uluslararası ticaretin artışı ve finansal sistemlerin birbirine bağımlı hale gelmesiyle, artık bir ülkede alınan para politikası kararlarının diğer ülkeler üzerindeki etkisi küçümsenemez düzeye ulaşmıştır. Bu bağlamda, dünya çapında eşgüdümlü para politikalarını yönetecek, küresel krizlere müdahale kapasitesine sahip bir Dünya Merkez Bankası (DMB) ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

2. Dünya Merkez Bankası’nın Kurulma Gerekliliği

2.1 Küresel Finansal Krizler ve Koordinasyonsuzluk

2008 Küresel Finansal Krizi, farklı ülkelerin merkez bankalarının tek başına küresel dalgalanmalara çözüm üretemediğini göstermiştir. Koordinasyonsuz müdahaleler, bazı ülkelerde para birimi savaşlarına ve dengesizliklere yol açmıştır.

2.2 Rezerv Para Dengesizliği

ABD dolarının küresel rezerv para olarak kullanılması, ABD dışındaki ülkelerin para politikalarını dolaylı yoldan ABD’ye bağımlı hale getirmiştir. Bu durum, uluslararası para sisteminde yapısal dengesizlikler yaratmaktadır.

2.3 Kripto Paralar ve Dijitalleşme

Küresel ölçekte yaygınlaşan dijital para birimleri, ulusal para politikalarının etki alanını zayıflatmakta, merkez bankalarının kontrol kapasitesini azaltmaktadır. Bu gelişme, uluslararası para otoritesi ihtiyacını daha da acil hale getirmiştir.

3. Dünya Merkez Bankası’nın Potansiyel Yapısı

- Yapı ve Yönetim: Birleşmiş Milletler veya IMF benzeri çok uluslu bir yapıya entegre şekilde kurulabilir. Üye ülkelerin merkez bankalarının temsilcilerinden oluşan bir yönetim kurulu öngörülebilir.

- Yetki Alanı: Küresel dijital para ihraç etme, uluslararası faiz politikalarını koordine etme, küresel enflasyon hedefi belirleme ve kriz anlarında “lender of last resort” (son borç verme mercii) işlevini üstlenebilir.

- Para Birimi: DMB, dünya genelinde kullanılabilecek dijital bir küresel para birimi (örneğin “bancor” benzeri) bir Dünyapara ihraç edebilir.

4.Dünya Merkez Bankası’nın Faydaları

4.1 Küresel Finansal İstikrar

Tüm dünyada daha istikrarlı bir para sistemi oluşturularak, ani sermaye hareketleri ve spekülatif saldırıların etkisi azaltılabilir.

4.2 Para Politikası Koordinasyonu

Ülkeler arası uyumsuz para politikalarının yaratabileceği dengesizlikler minimize edilir. Enflasyon ve faiz oranlarında küresel hedefler belirlenerek tahmin edilebilirlik artar.

4.3 Rezerv Sisteminin Dönüşümü

Ülkelerin yüksek düzeyde döviz rezervi tutma ihtiyacı ortadan kalkar. Bu da kaynakların daha verimli kullanımına ve küresel gelir eşitsizliğinin azaltılmasına katkı sağlar.

4.4 Kriz Müdahalesi ve Güven

Küresel krizlere karşı ortak ve hızlı müdahale imkânı doğar. Finansal piyasalarda güven artar, yatırım ortamı iyileşir.

5. Eleştiriler ve Zorluklar

- Egemenlik Kaygıları: Ulusal merkez bankalarının yetki kaybı, bazı ülkeler için kabul edilemez olabilir.

- Güç Dengesi Sorunu: Büyük ekonomilerin DMB üzerindeki etkisinin küçük ülkeleri gölgelemesi riski vardır.

- Teknolojik ve Hukuki Altyapı: Küresel düzeyde çalışacak bir dijital para ve veri paylaşımı altyapısı henüz yeterince gelişmiş değildir.

6. Sonuç

Küreselleşen dünyada ekonomik sorunların da küresel nitelik kazanması, uluslararası ölçekte çalışan bir merkez bankasının kurulmasını artık bir seçenek olmaktan çıkarıp, bir gereklilik haline getirmektedir. Her ne kadar siyasi ve teknik zorluklar bulunsa da, Dünya Merkez Bankası, uzun vadede daha adil, istikrarlı ve sürdürülebilir bir küresel finansal sistemin inşasında önemli bir rol oynayabilir.