İletişim
2023 Nobel Ödülleri Sahiplerini Buldu
Nobel 2023 Ekonomi Ödülü Claudia Goldin’e Verildi
Nobel 2023 Ekonomi Ödülü'nü “kadınların iş gücündeki yeri” ile ilgili çalışmalarından dolayı ABD'li Claudia Goldin kazandı.
İsveç Kraliyet Akademisi, Nobel 2023 Ekonomi Ödülü'nün “kadınların işgücü piyasasındaki rolünün anlaşılmasına yardımcı olduğu” için ABD'li ekonomist Claudia Goldin’e verildiğini açıkladı.
Jüri, prestijli ekonomi ödülüne layık görülen üçüncü kadın olan Harvard profesörünün "kadınların işgücü piyasasındaki sonuçlarına ilişkin anlayışımızı geliştirdiği için" ödüle layık görüldüğünü açıkladı.
Goldin, bu yıl 11 milyon İsveç Kronu’na (yaklaşık 27 milyon TL) yükseltilen ödülün sahibi oldu.
Goldin’in, “kadınların gelir durumu ve iş gücü piyasasına katılımları”na dair yüzyılları bulan tarihçesi konusunda ilk kapsamlı çalışmayı yaptığı vurgulandı.
Açıklamada, çalışmanın, geçmişten günümüze kadınların iş gücüne katılımında görülen değişikliğin yanı sıra "cinsiyetler arası gelir dağılımındaki adaletsiz uçurumun" temel sebeplerini da ortaya koyduğu ifade edildi.
Goldin’in kadınların iş gücü piyasasına katılımının, ele aldığı dönem boyunca yükselme eğilimde olmadığını, bunun yerine U şeklinde bir eğri oluşturduğunu ortaya koyduğu aktarıldı.
Açıklamada, Goldin’in bu durumu, kadınların ev ve aile sorumluluklarına ilişkin yapısal değişim ve gelişen sosyal normların bir sonucu olarak açıkladığı bildirildi.
1946 doğumlu ekonomi profesörü Claudia Goldin, Harvard Üniversitesi'nde ekonomi tarihi ve çalışma ekonomisi alanlarında çalışmalar yapıyor. 2021'de Kariyer ve Aile: Kadınların Eşitliğe Doğru Yüzyıllık Yolculuğu isimli kitabı yayınlandı.
Hazırlayan: Müge Okur
Cumhuriyet ve HaberTürk’ten derlenmiştir.
Nobel Edebiyat Ödülü Norveçli Yazar Jon Fosse'nin
İsveç Bilimler Akademisi, 2023 Nobel Edebiyat Ödülü'nün, "söylenemez olana ses veren yenilikçi oyunları ve düzyazıları için" Norveçli yazar Jon Fosse'ye verildiğini açıkladı. Akademi'nin açıklamasında, şöyle denildi:"Norveççe Nynorsk dilinde yazdığı ve çeşitli türlere yayılan muazzam eserleri, çok sayıda oyun, roman, şiir koleksiyonu, deneme, çocuk kitabı ve çeviriden oluşuyor. Bugün dünyada en çok sahnelenen oyun yazarlarından biri olmakla birlikte, düzyazılarıyla da giderek daha fazla tanınıyor."Roman, şiir, deneme, çocuk kitapları ve çevirilerinin yanı sıra 40'a yakın oyun yayınlayan bir yazar olan Fosse, sade, aşkın dili ve biçimsel deneyselliği ile uzun zamandır saygı görüyor.Nobel Edebiyat Komitesi Başkanı Anders Olsson, "Fosse'nin kelimelerin sınırlarını araştıran hassas dilini" övdü.Norveçli yayıncısı aracılığıyla yaptığı açıklamada ödülü aldığı için, "hem çok mutlu hem de çok şaşkın" olduğunu söyleyen Fosse, "10 yıldır favoriler arasındaydım ve ödülü asla alamayacağımdan emindim... Buna inanamıyorum" dedi.Yapıtlarında okuyuculara ne aktarmayı amaçladığı sorulduğunda Fosse, bir dinginlik hissi vermeyi umduğunu söyledi ve "Umarım yazdıklarımda ya da yazdıklarımdan bir tür huzur bulabilirler" dedi.Bergen Üniversitesinde “karşılaştırmalı edebiyat” okuyan Fosse’nin Norveç dilinin iki yazı standardından biri olan Nynorsk dilinde yazdığı ilk romanı “Raudt, svart “(Kırmızı, Siyah) 1983’te yayımlandı. Fosse'nin yapıtları yaklaşık 50 dile çevrildi ve kendisi dünyanın en çok sahnelenen yaşayan oyun yazarları arasında yer alıyor. Ancak, özellikle kurgu yapıtları sayesinde İngilizce konuşulan ülkelerde son zamanlarda büyük beğeni topladı. "Yeni Bir İsim: Septology VI-VII" adlı yapıtı, 2022 yılında Ulusal Kitap Ödülü finalisti oldu ve iki romanı da Uluslararası Booker Ödülü'ne aday gösterildi.
Haugesund'da 1959 yılında doğan Fosse, Norveç'in batısında, Strandebarm'da küçük bir çiftlikte büyüdü. Şiirler ve öyküler yazmaya 12 yaşında başladı ve yazmayı bir kaçış biçimi olarak gördüğünü söyledi. The Guardian'a 2014'te "Dünyada kendi alanımı, kendimi güvende hissettiğim bir yer yarattım" dedi.Gençliğinde komünist ve anarşist olan Fosse, daha yaygın olarak kullanılan Norveççe edebiyat dili olan Bokmål yerine azınlık dili olan Nynorsk dilinde yazıyor. Bazıları onun Nynorsk dilini kullanmasını siyasi bir açıklama olarak yorumlarken, Fosse bunun sadece içinde büyüdüğü dil olduğunu söylüyor.
2023 Nobel Barış, Tıp ve Fizik Ödülleri Sahiplerini Buldu
2023 Nobel Ödülleri açıklanmaya devam ederken, Barış, Tıp, Fizik ve Kimya dalında ödül alanlar belirlendi. Nobel Barış Ödülü’nü İranlı Narges Mohammadi alırken, tıp alanında Katalin Karikó ve Drew Weissman'a, fizik alanında Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L’Huillier ve kimya alanında Moungi G. Bawendi, Louis E. Brus ve Alexei I. Ekimov’a ödül verildi.
2023 Nobel Barış Ödülü, kadın hakları çalışmalarından ötürü İranlı Nergis Muhammedi'ye verildi. Norveç Nobel Komitesi, “İran'da kadınlara yönelik baskılara karşı verdiği mücadele ve herkes için insan hakları ve özgürlüğü destekleme çabaları nedeniyle” 2023 Nobel Barış Ödülü'nün Muhammedi'ye verildiğini duyurdu.
İran’da 13 kez tutuklanan, 5 kez mahkûm edilen ve 31 yıl hapis cezasına çarptırılan ve halen cezaevinde bulunan Mohommadi, Eylül 2022'de Mahsa Amini'nin İran ahlak polisi gözetiminde öldürülmesinin ardından ülke genelinde başlayan gösterilerin ardından Nobel Barış Ödülü’ne layık görülmesi dikkat çekti.
Nobel açıklamasında şu ifadeler kullanıldı:
"Mahsa Jina Amini adlı genç bir Kürt kadın, Eylül 2022'de İran ahlak polisinin gözetimi altındayken öldürüldü. Amini'nin öldürülmesi, İran'ın teokratik rejimine karşı 1979'da iktidara gelmesinden bu yana düzenlenen en büyük siyasi gösterileri tetikledi. 'Kadın - Yaşam - Özgürlük' sloganı altında yüz binlerce İranlı, otoritenin kadınlara yönelik şiddet ve baskısına karşı barışçıl protestolara katıldı. Rejim, protestoları sert bir şekilde bastırdı: 500'den fazla gösterici öldürüldü; binlerce kişi yaralandı, bunların birçoğu polis tarafından atılan plastik mermiler nedeniyle kör oldu. En az 20,000 kişi, rejim tarafından tutuklandı ve gözaltına alındı."
Nobel Tıp Ödülü'nü kazanan Kariko ve Weissman'ın ilham veren hikâyesi: Fotokopi makinesinin başında tanıştılar
İlk tepki: Aşı karşıtları bize eşek şakası yaptı sandım
2023 Noel Tıp Ödülü COVID-19'a karşı etkili mRNA aşılarının geliştirilmesini sağlayan keşiflerinden dolayı Katalin Karikó ve Drew Weissman'a verildi.
İkilinin çalışmaları, güçlü Covid aşılarının bir yıldan daha kısa bir sürede üretilmesini sağlayarak milyonlarca ölümün önüne geçti.
İki araştırmacının geliştirdiği mRNA yaklaşımı, dünya çapında milyarlarca kez Covid aşılarında kullanıldı ve aşı teknolojisini dönüştürerek bir gün kanser gibi bir dizi ölümcül hastalığa karşı koruma sağlayabilecek aşıların temelini attı.
Covid aşılarını mümkün kılan metodik araştırma, özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde güçlü bir aşı karşıtı hareketle karşı karşıya kaldı. Şüpheciler, modern tıp biliminin en etkileyici başarılarından biri olan bu aşıların ‘hızlı gelişimini’ halkın aşıya olan güvenini sarsmak için kullandı.
Oysa aşıların temelini oluşturan keşifler (Dr. Weissman'ın laboratuarını yönettiği Pennsylvania Üniversitesi de dahil olmak üzere) on yıllar boyunca yavaş yavaş gerçekleşti.
“Önce çok sevindim, sonra inanamadım ve biraz da aşı karşıtlarının bize şaka yaptığından şüphelendim.”
İkiliye ödül haberini aldıklarında verdikleri ilk tepki soruldu. Dr. Kalikó, başlangıçta bunun ‘sadece bir şaka’ olduğunu düşündüğünü söyledi.
Araştırmasını uzun yıllar boyunca fon alamadan ya da kadrolu bir akademik pozisyona sahip olamadan Pennsylvania Üniversitesi’ndeki bilim insanlarının desteğiyle ayakta tutabildi. Hibe üstüne hibe başvurusunda bulundu. Ancak mRNA araştırmalarını sarmalayan ilk heyecan sönmeye başlamıştı. UPenn'deki patronları mRNA'nın pratik olmadığını ve zamanını boşa harcadığını düşünüyordu. Bir ültimatom verdiler: mRNA ile çalışmaya devam etmek isterse prestijli fakülte pozisyonunu kaybedecek ve önemli bir maaş kesintisiyle karşı karşıya kalacaktı.
Karikó, “Aynı hafta bana kanser teşhisi konması özellikle korkunçtu” diyor.
Kalmaya, rütbesinin düşürülmesinin yarattığı aşağılanmayı kabullenmeye ve konuyu inatla takip etmeye karar verdi. Bu hem kendi kariyerinin hem de bilimin gidişatını değiştirecek tesadüfi bir buluşmaya yol açtı.
Fotokopi makinesinin yanında tanıştılar!
O sıralarda Dr. Weissman, H.I.V.'ye karşı bir aşı için yeni yaklaşımlar bulma konusunda umutsuzdu. Yıllarca AIDS için bir tedavi geliştirmeye çalışmış ve başarısız olmuş bir doktor ve virolog olarak bir H.I.V. aşısı yapıp yapamayacaklarını merak ediyordu.
“Potansiyeli gördük ve vazgeçmek istemedik.”
Bu, araştırmalarına başladığında işe yaraması pek mümkün görünmeyen uçuk bir fikirdi. mRNA hassastı, öyle ki hücreler onu anında yok ediyordu. Fon sağlamak için başvurduğu kurumlar araştırmadan hiç etkilenmemişti.
İki bilim insanı yıllarca hayal kırıklığına uğradı. Yaptıkları deneyler defalarca başarısız oldu. Dr. Weissman, “Potansiyeli gördük ve vazgeçmek istemedik” diyor.
Ve sonunda hücrelerin kendi mRNA'larını belirli bir kimyasal değişiklikle koruduğunu keşfettiler. Hücrelere enjekte etmeden önce laboratuvarda sentezlenen mRNA'da aynı değişikliği yapmayı denediler. İşe yaradı: mRNA, bir bağışıklık tepkisine neden olmadan hücreler tarafından alındı.
Ödülü veren jüri bu keşfin ‘mRNA'nın bağışıklık sistemimizle nasıl etkileşime girdiğine dair anlayışımızı temelden değiştirdiğini’ belirtti ve çalışmanın ‘modern zamanlarda insan sağlığına yönelik en büyük tehditlerden biri sırasında eşi benzeri görülmemiş bir aşı geliştirme hızına katkıda bulunduğunu’ ekledi.
Ancak başlangıçta diğer bilim insanları bu yeni yaklaşıma pek ilgi göstermemişti. Dr. Weissman, 2005 yılında yayınlanan makalelerinin Nature ve Science dergileri tarafından reddedildiğini söyledi. Çalışma en sonunda Immunity adlı niş bir yayın tarafından kabul edilmişti.
Ancak iki biyoteknoloji şirketi kısa sürede durumu fark etti: Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Moderna ve Dr. Karikó'nun sonunda kıdemli başkan yardımcısı olduğu Almanya'daki BioNTech.
Ve sonra koronavirüs ortaya çıktı...
2020'nin sonlarına doğru, yani küresel olarak en az yedi milyon insanı öldürecek bir pandemiye bir yıldan az bir süre kala, Moderna ve BioNTech tarafından üretilen aşılara izin verildi. Her ikisi de Dr. Karikó ve Dr. Weissman'ın keşfettiği modifikasyonu kullandı.
Amerika Birleşik Devletleri'nde yaklaşık 400 milyon doz Pfizer-BioNTech aşısı ve 250 milyon doz Moderna aşısı uygulandı. Dünya çapında yüz milyonlarca doz daha yapıldı. mRNA kullanımı her iki aşının da yeni varyantlara karşı güncellenmesini sağladı.
Dr. Karikó, Pennsylvania Üniversitesi tarafından pazartesi günü yayınlanan bir röportajda annesinin her Ekim ayında kendisine “Radyoyu dinleyeceğim, belki Nobel Ödülü'nü alırsın” dediğini söyledi. Dr. Karikó ise şöyle yanıt vermiş: “Anne, biliyorsun, ben ödenek bile alamadım.”
Cambridge Üniversitesi'nden immünolog Brian Ferguson, “Artık dönüştürücü bir teknoloji olarak kabul edilen mRNA'nın, bir aşı teknolojisi olarak hızla yaygınlaşması ve 2020'deki konumuna ulaşması için kendini işine adamış bilim insanlarının uzun yıllar boyunca temel araştırmalar yürütmesi gerekiyordu” dedi ve ekledi:
“Katalin Karikó ve Drew Weissman'ın 2020'den önceki yıllarda yaptıkları çalışmalar bunu mümkün kıldı ve bu takdiri fazlasıyla hak ediyorlar.”
Nobel Kimya Ödülü kuantum noktalarının keşfi çalışmasına verildi
İsveç Kraliyet Bilim Akademisi, üç bilim insanının kuantum noktalarının keşfi ve sentezi çalışmalarından dolayı 2023 Nobel kimya Ödülü’ne layık görüldüğünü belirterek “Bu küçük parçacıklar benzersiz özelliklere sahiptir ve artık ışıklarını, televizyon ekranlarından ve LED lambalardan yaymaktadır. Kimyasal reaksiyonları katalize ederler ve berrak ışıkları, bir cerrah için tümör dokusunu aydınlatabilir” açıklamasını yaptı.
2023 Nobel Ödülü Fizik Ödülü’nü Attosaniye Işık Atımları Üreten Yöntemleri Geliştirenler Kazandı
Nobel Fizik Ödülü’nün 2023 yılı sahipleri Pierre Agostini, Ferenc Krausz ve Anne L’Huillier oldu. Araştırmacıların attosaniye ışık atımları üreterek madde içindeki elektron dinamiklerinin incelenmesine imkân veren yöntemleri geliştirmeleri nedeniyle ödüle layık görüldükleri açıklandı.
Belirli bir fiziksel sistemde çok kısa süre içinde meydana gelen süreçleri inceleyebilmek için çok kısa zaman ölçeklerinde görüntü elde etmenize imkân veren teknolojilere ihtiyacınız vardır. Aksi hâlde aslında zamana yayılan süreçleri sanki anlıkmış gibi gözlemlersiniz. Örneğin fotoelektrik olayı ele alalım. Albert Einstein’ın 1905 yılında açıkladığı bu süreçte atomların üzerine ışık gönderilir. Işığın içerisindeki fotonlar (en küçük enerji paketleri) atomlardan elektronlar koparır. Ortaya çıkan elektronların enerjisi, fotonların enerjisi ile elektronların atomlara bağlanma enerjisi arasındaki farka eşit olur. Peki bu süreç detaylı olarak nasıl gerçekleşir? Eğer elinizde sürecin detaylarını incelemenize imkân veren bir yöntem yoksa bu süreci “anlık” olarak görürsünüz. Sürecin aslında zamana yayılan karmaşık yapısını görmek içinse çok kısa zaman aralıklarında görüntü almanıza imkân veren yöntemlere ihtiyacınız vardır.
Nobel Fizik Ödülü’nün bu yılki sahipleri, attosaniye (10-18 saniye) zaman ölçeğinde lazer atımları üretmeye imkân veren yöntemleri geliştirmeleri nedeniyle ödüle layık görüldü. Maddeye attosaniye zaman aralıklarıyla baktığınızda hızla hareket edenlerin sadece elektronlar olduğunu görürsünüz. Atomlar ve molekülleri ise bu zaman ölçeğinde o kadar az hareket ederler ki sanki duruyorlarmış gibidirler. Agostini, Krausz ve L’Huillier’in geliştirdikleri yöntemlerin temel uygulama alanı da madde içindeki elektron dinamiklerinin incelenmesi.
Attosaniye lazer atımları üreten yöntemler kullanılarak bugüne kadar moleküler fizikte, fizikokimyada ve yoğun madde fiziğinde önemli çalışmalar yapıldı. Bu yöntemler yakın zamanlarda biyolojide de kullanılmaya başlandı. Ferenc Krausz ve öğrencileri, attosaniye ışık atımlarıyla biyolojik sıvıların moleküler bileşimlerindeki değişimleri tespit etmeyi başardı. Gelecekte bu öncü çalışmalardan yola çıkılarak kan örneklerinde hastalıkların moleküler izlerini tespit edebilen teşhis yöntemlerinin geliştirilebileceği düşünülüyor. Attosaniye ışık atımları üreten yöntemlerin kullanım alanlarının gelecekte giderek çeşitlenmesi bekleniyor.
Hazırlayan: Müge Okur
Duvar Gazetesi, Hürriyet.Com.tr’den derlenmiştir.